Su chi sighit est unu cantu de gara chi Pepe Sozu (bonolvesu) e Antoni Piredda (tiesinu, ambos duos de su Meilogu, duncas) ant cantadu in Bòrore su 20 de austu de su 1974. Custu est su 'e tres temas (de sòlitu si nde cantant duos ebbia). Unu tema de importu mannu e atuale meda a dae chi sas fà bricas sunt serradas e sas campagnas abbandonadas. In custa cuntierra poètica bi podides agatare unu muntone de chistiones chi faghent parte de sa dibata de oe. Bona letura (e gratzias a http://www.sardegnadigitallibrary.it pro l'à ere regorta)
TEMA III:
INDÙSTRIA - AGRICOLTURA
1. Sozu
. . . . a dogna bona doda
no la devimos leare a sa tolta
duos temas si cantat ogni ‘olta,
duinas, batorinas e sa moda
ma inoghe bucadu amos sa roda
e nd’an bogadu sa roda ‘e iscolta
ca non devimos restare in s’istrada
e a mie est s’industria tocada.
2. PireddaSa vida est de gioias e de ohis
dogni borgata e in dogni comunu.
Su primu tema finidu amos nois
e in paritzos discuntentos sunu,
su segundu finidu l’azis bois
e duncas semus como unu a unu.
Ma devo cambiare su colore
ch’apo sa palte de s’agricoltore.
3. Sozu
No nde devimos fagher un’isfida
po calcunu chi ch’’essit a revessu.
Dae s’agricoltura tota vida
amos su pane cun pagu sutzessu
ma inue est s’indùstria arrivida
at sa zente connóschidu progressu:
unu muntone ‘e mà chinas in motu
ca at dadu tziviltade e bene a totu.
4. PireddaNo este tema de bufonatura
si, Sozu, tenes s’orija parada.
Manna e immensa est s’agricoltura,
a s’universu tantu bene dada:
sa terra l’at criada sa natura
e pro dovere cheret coltivada.
Duncas coltivo deo su terrinu
ca m’est tocada s’arte de Cainu.
5. Sozu
Si t’interessas de su campu agrà riu
li das de pane una perra a sa zente
ma su concime in terra est necessà riu
si no sa terra no ti dat niente.
Dogni calidade ‘e machinà riu
a s’indùstria est appartenente
ca da chi est s’indùstria arrivida
as una agricoltura progredida.
6. PireddaNon ti lu nego, ja ses netzessà riu
prite no devo viver deo ebbia.
Comente oe in su campu agrà riu
at istrumentos de ogni zenia:
tue as a dare dogni machinà riu,
ogni concime, ogni profumeria,
ma su ch’aggradat a s’ómine saldu
est su profumu de su pane caldu.
7. Sozu
L’isco totus de pane chi amos gana
ca non falat sa manna dae sa nue.
Osserva ‘e Poltuturre in sa piana
ite b’at fatu s’indùstria incue,
si no passa in sos campos de Othana
s’est diferente ‘e cando bi fis tue.
Àteru che tratores e aradu,
a Saldigna su fà mine at catzadu.
8. PireddaO Peppe, dae mente nde consiza
sa richesa ‘e s’immensa agricoltura.
Si fà mine bi at cun mama e fiza
in terra dogni umana criatura,
Esaù po unu pagu ‘e lentiza
s’at béndidu sa primagenitura
e tue po dinari cando as gana
bendes fina sos campos de Othana.
9. Sozu
Ma non tenzas de gai idea rude:
faedda, Antoni, de à tera manera.
Su trigu ti l’allagat sa palude
o non b’arrivat abba dae s’aera
e po cussu sa sarda gioventude
s’est aviada in terra istraniera.
Ca no teniat ne bustu e ne chena
ch’est trabagliende in s’indùstria anzena.
10. PireddaDa chi s’agricoltura mi est amiga
devo cantare cant’est netzessà riu.
Ammentadinde ‘e sa Saldigna antiga,
no ch’aiat perunu machinà riu
e puru dae su ranu e da s’ispiga
de Roma fit giamadu su granà riu
e tenian segura sa pagnota
cando non fit s’indùstria connota.
11. Sozu
Ite contan de trigu pagos ranos
da ch’in sos sacos nde los an batidos?
Ma si calas a cussos campidanos
b’at istabbilimentos costruidos
ca tando fian sos sardos famidos
po donare su trigu a sos romanos.
Ma da cando an s’indùstria connotu
discretamente si cà mpana totu.
12. PireddaNon est chi tando su fà mine an tentu
e no lu deves tue arrogantare.
Tando fit abbundante su frumentu
ca andaiat sa zente a trabagliare
però daian su deghe po chentu
ca devian sas dégumas pagare.
Ma sos agricoltores fin massissos
ca su noranta fidi totu a issos.
13. Sozu
Non faeddes de cussa vida antiga
chi su ricu viviat malamente.
Ue b’at un’indùstria potente
totus si campan cun paga fadiga:
da s’abba impresonada in d-una diga
generadu at s’elètrica currente
e bides a de note che a die:
est tota cosa chi deves a mie.
14. PireddaTue des aer fatu calchi inventu
................
................
................
................
................
. . . . .si visitas in Ottana
finammente sa zente est pagu sana.
15. Sozu
Mira sos ingranaggios netzessà rios
ca dae su progressu sun partidos.
In Macumere benin riunudos
.............cun bator binà rios
e sos industriales caseà rios
in cussa zona sunu istabbilidos.
E bìnchida est cun pagu sa partida:
sa zente est da s’indùstria irrichida.
16. PireddaTòcande oe de s’agricoltore
ch’at afrontadu ogni fadiga dura.
Ma oe est cambiende su colore
chi no paret pius agricoltura:
chie che morit suta su tratore
e chie morit suta sa vetura.
Da su progressu tou totu intreu
nde ‘ochis pius tue chi no Deu
17. Sozu
Inie ‘e mi ochire mi minetas
però no molzo da-i cussas pauras.
Ma sas moltes bi sun cando trascuras
o ponebbei alzolas e pinnetas:
Piaggiu est su mastru ‘e sas lambretas
e Agnelli est su mastru ‘e sas veturas
Carlo Erba est su re ‘e sa meighina
e tue sighi a mujare s’ischina.
18. PireddaPara s’orija e-i sas laras serra:
non neghes, Peppe Sozu, sa rejone.
Ja l’ischis chi sos frutos de sa terra
mantenen rea dogni natzione
e poi cando faghen una gherra
prite ti dan su pane a ratzione?
Solu po issu usan sas misuras,
non sun a ratzione sas veturas.
19. Sozu
Deo non miro ne peta e ne brou
in aterue ‘e passare tenzo gana.
Non rendet nudda su trabagliu tou,
as una vida débbile e metzana:
bae e visita in Frantza sa Renou,
gai est de sa Ford americana
o in Germania osserva sa Wosvaghen
e as a bider tando ite ti faghen.
20. PireddaPrima de arrivare a sos concluos
decantamos fadigas e suores.
Fin’in sa Nurra sos padronos suos
inue fini sos agricoltores
ogni massaju aiat vinti juos
e tando fini vinti selvidores.
Da cando est s’industria arrivada,
mi’, cussa zente est disocupada.
21. Sozu
In-d-una vida istérile e metzana
mai in campagna as raggiuntu sa meta.
Ma est s’industria sa mastra sovrana,
t’avicinat a dogni pianeta:
faghen da su petróliu sa lana,
faghen da su petróliu sa peta.
Amos a bider sa die vicina
chi faghen pane da s’alga marina.
22. PireddaA che la ‘ogas custa pantumina
po chi ses de s’indùstria un’eroe.
Peta nd’as assazadu fintzas oe,
siat de manzu o siat polchina,
ca sa peta si faghes dae su ‘oe,.
dae su ranu bessit sa farina
Là ssami su petróliu e papeta
prite cussa non podet esser peta.
23. Sozu
De petróliu an fatu sa fetina
e su putu est de totu, ti consola.
Una montagna ‘e pedra in Siniscola
sun distruinde e faghinde a calchina:
in donu est sa calcà ria collina
cando intra sa machina in s’ispola
a terra arrivat in-d-unu momentu
a s’à ter’ala ch’’essit a su ‘entu.
24. PireddaNà rami ite t’at bénnidu a sa testa
cun sa calchina a cambiare istile.
Osserva dogni pópulu civile
inue si faghet una vida onesta
e finamenta sa pasca ‘e abrile
usan de fagher su pane ‘e sa festa.
Però lu faghen dae sa farina,
no bi ponet petróliu e calchina.
25. Sozu
Deo non chelzo fagher una lota
ma cantu chelzo narrer indovina.
Oe sa pasta dura l’an connota
dae s’industria ch’est mastra divina:
su panetone chi faghet sa Mota
nara cantu bi ponet de farina.
No s’ischit s’est farina o s’est cimentu
ma est totu ‘e s’indùstria un’inventu.
26. PireddaO Peppe Sozu, no tenes rejone
puite cussa no est cosa tua.
Si b’at ingredientes a sa cua
e . . . . . . . . una portzione:
patata e fruta at in su panetone,
be-i est s’ou e be-i est sa ua
ma totu cussu, lu podes ischire,
tocat a mie a lu produire.
27. Sozu
Da chi ti naro una cosa a sa cua
che chi semus frades in famiglia
no t’at a fagher una meraviglia
si fato ‘inu sentza abba ne ua
o cres de su Cynar in sa botiglia
chi b’est in mesu siat tota tua.
L’at cumbinada s’indùstria mia,
tue ses solu in sa fotografia.
28. PireddaPeppe as una limba avelenada
e paret chi lu fetas a puntiglia.
Si nde consuman in dogni famiglia
............................... giamada
ca da ch’’essit sa cosa distillada
su sutzu ch’etan intro sa butiglia
Est totu cosa mia ite ti cretas
.......................a profetas.
29. Sozu
Non ti movas cun rajos e saetas
ca s’ira tua m’est unu cumbidu.
S’ùltima da sa banca nde apo ‘atidu
ch’ap’inventadu deo sas retzetas.
Tue proa a bogare sas bulletas,
‘essin sa formas chi b’as ispedidu:
de iscaltzofa no b’at mancu insigna
ca est tota restada in sa Saldigna.
30. PireddaNo che nd’at in Saldigna solamente
de iscaltzofa, si bi dês pensare,
prite pienu nd’est su continente
e tue no lu podes dennegare
poi bi sunu sos caddos de mare
chi cun sa . . . .posta frecuente.
S’’enit su deghe an’a passare a tie,
su noranta po chentu b’est inie.
31. Sozu
No apo ‘e t’imbrogliare intentzione
ma si faghes sa critica l’atzeto.
Apo ‘e dogni licore su breveto
si nde confetziono unu cartone:
de sabore a soddisfatzione
tue no b’intras nudda, ti ripeto,
ca no b’at nudda ‘e su chi tue crias
chi sunu totu sustà ntzias mias.
32. Piredda
A che la ‘ogas custa pantumina
ja chi no ti nde tenes un’ebbia.
Ma si trabaglias ja mujas s’ischina
ca est cussa sa tua teoria:
sos chi trabaglian in-d-un’oficina
o ch’andan intro de sa galleria
nà rami tue, signore ‘e su lanzu,
ite si jughen a chena o a pranzu.
33. SozuPrim’e totu sos versos ti mesura
si semus in su tema a pari grados.
Sos mios machinà rios inventados
ti dan sa vida felice e segura
e-i sos pópulos pius arretrados
sun chi tribaglian in s’agricoltura.
Nachi produet sa prima matéria
ma est sa zente pius in miséria.
34. Piredda
Peppe, si no la faghes terminada
mi’ calchi cosa chi ‘ato a fiancu.
Ammentadinde ‘e sa gherra passada
cando su pane nos benzeit mancu:
zente meda in s’indùstria avantzada
jughian fintzas su visu biancu.
E bid’apo avocados e dutores
pedende pane a sos agricoltores.
35. SozuLà ssami trigu e à teru laore,
sa zente cheret sodisfatzione:
si faghet caldu s’isventolatore,
si faghet fritu su termosifone
in sa rà dio intenden su cantore
e lu ’iden in sa televisione
ca b’at cuadros de milli zenias
e sunu totu inventziones mias.
36. Piredda
Si de totu s’inventu asa sa jae
nd’intendes dogni ‘oghe naturale.
Ma bae inoghe e domanda iguddae
si cheren sa bisteca ispetziale:
si in domo as unu polcu mannale
l’ingrassat s’impastada e-i sa fae.
E da ch’est tentu gai in dogni zona
finamenta sa peta est pius bona.
37. SozuIn su polcu non faghet meraviza
ca no t’ingrassas da unu mannale.
Oe cherimus peta e ti nde abbiza
.........................unu cuintale:
in-d-un’allevamentu industriale
polcos nd’ingrassan chimbichentamiza:
s’à teru die sa fetina leo
da sos mangimes chi preparo deo.
38. Piredda
O Peppe, sa polémica redime.
mai in sa vida chi s’esserat bida.
Tue as inventadu unu regime
ca a s’istabbilimentu as dadu vida
però sa peta ingrassada a mangime
l’ischis bene chi no est saborida
pro s’’aca, pro s’alveghe e pro su ‘oe
..................
39. Sozu......................................
no po ch’’essire dae sos masellos
ma s’indùstria abberit sos cancellos
e sa peta nd’arrivat a vagones
ca sos puddos, belveghes e bitellos
ti los ingrassan a innetziones:
ti paret una peta naturale,
a mie parit peta industriale.
40. Piredda
Sa peta ‘ona l’ana dae me
ca sos frumentos che juto in su sacu.
Chie bos dat sas piantas de su cacu,
chie bos dat su tùcaru e cafè?
Finas a sa bustinas de su tè,
chie bos dat sas fozas de tabbacu?
S’est chi ti manco deo, ite t’isetas?
Non dizis aer mancu sigaretas.
41. SozuMa no ses solu in s’agricoltura,
chi ses solu su contu non ti fetas
ca de tabbacu una pianura
piantas finas in zonas cumpletas
però cand’intrat in manifatura
ue zigarros bi at e sigaretas
est diferente ‘e cando fit inie
ca ‘enit trasformadu dae a mie.
42. Piredda
Nde contas de piantas, si bi crêse,
flòrida sa campagna totacanta:
dogni zitade e dogni paese
cando coltivat de sana pianta
sa chi ti che la jughen fina a pese
tue che robba tua ti nde ‘anta
a facia manna e a boghe piena
però ses trabagliende cosa anzena.
43. SozuNo mi ponzas, Antoni, in mala muta
ca a mi brigare no bi so dispostu.
Sa birra dulche e-i sa birra asciuta
de tantas ratzas ap’eo cumpostu.
Proa a narrer in su sucu ‘e fruta
It’arratza de fruta bi amos postu:
bi ponzo su chi mi ‘enit a mente
e tue mancu b’intras po niente.
44. Piredda
Peppe, sa veridade lea e toca
e tota sa supérbia retira
ca ses da un’iscuta tzoca-tzoca
e deo atentu po ti dare mira:
a sa pira li deves narrer pira
a s’albicoca nà rali albicoca.
Non solu de sas formas su costùmene,
non podes mancu cambiare nùmene.
45. SozuTi so comente nùmene parente,
gai dognunu si nde meravizat.
E tantu da chi la bufat sa zente
e de su trucu meu no si abbizat
ma b’apo postu un’ingrediente
chi a sa fruta tua si assimizat.
Ma conto deo su sumu fatore
chi l’apo dadu colore e sabore.
46. Piredda
Tue b’as postu una palte romasa
e non balen sos tuos paragones.
Cunservo fina sas produtziones,
sas de oe po las godire crasa:
osserva fintzas in sa cariasa
da chi suta ispìritu la pones.
Cunservada nde godin in totue:
nà rami, Peppe, ite b’as postu tue.
47. SozuS’ispìritu a sa fruta apo mesciadu
istudiende ogni parte a puntinu.
Una retzeta legges chi at vicinu:
bides ch’este pro legge ‘e s’istadu.
Ti narat: custa est cognac de ‘inu
chi fit da bìndigh’annos imbetzadu.
Ma deo l’apo costruidu inie,
fatu e bufadu sa matessi die.
48. Piredda
O Peppe, a mi la faghes terminada
chi ses manchende de su galateo.
Si s’indùstria l’asa trasformada
chi la sigan de gai no bi creo
ca sa inza l’ap’eo piantada
e-i su ‘inu l’apo fatu deo.
Ti ses bantende custa e de cudda
cando chi tue no b’as postu nudda.
49. SozuMa cando mai sa zente est convinta
ch’est una sacrosanta veridade?
B’at ua in sa cantina in cantidade
chi in mesu sas pressas est istrinta.
Ma ua ebbia est una calidade,
calidades de ‘inu bi nde at trinta.
.............s’à tera zente diferente
totu sas cosas chi m’’enin a mente.
50. Piredda
Cando cantas in pùbblicas piatas,
mi’ sos faeddos los deves medire.
Deo ti apo dadu sas patatas
e tue benis po ti nde godire:
s’est chi ti faghen bisonzu sas pumatas
dae chie ti cheres provedire?
Si dae me provedidu no sese
che pones in s’iscà tula sos pese.
51. SozuNon ti so decretende una cundanna
ma apretza sa mia ópera digna.
A b’intrare abbeltu apo sa janna,
calchi francu tenides in cunsigna:
sa ch’as impiantada in Serramanna
nde coglit sas pumatas de Saldigna.
Ma las trasforman sas mà chinas mias
cuddas chi prima che fuliaias.
52. Piredda
Deo no chelzo arrejonare a toltu
po sas rejones chi no sun adatas.
naras su problema chi as risoltu
puite sas iscaà tulas sun fatas
e puite sa machina ch’as poltu
própiu inue sunu sas pumatas.
E sas pumatas in campagna abbitan
ca sunu cussas chi ti netzessìtan.
53. SozuNara poite male a mie tratas
da chi sos ojos t’apo ispalancadu.
Si nd’as un’etru intreu piantada
a la regoglier zente no nde agatas
e tando deo ti apo inventadu
sa mà china ‘e regoglier sas pumatas
chi istat trabagliende a die intrea
e tue anca subr’anca in sa cadrea.
54. Piredda
Como m’as fatu un’ateruna lota
e no mi paret tantu genuina.
Ja l’apo cussa mà china connota,
est una machinedda miserina:
est mezus a leare sa femìna
chi nde regoglit solu sa ch’est cota
mentres cand’intrat sa mà china tua
nde regoglit sa cota e-i sa crua.
55. SozuUna mà china gai in movimentu
creo chi ....... non l’as bida.
Una da sa Saldigna no nde as tentu,
sa prima da s’América arrivida.
Po sa pianta b’at unu tratamentu,
la faghet cogher tot’in-d-una chida.
Poi est da sas mà chinas connota
e nde regoglit totu sa ch’est cota.
56. Piredda
Ja ti ses lênde unu disaogu
cun custa machineta istabbilida.
Mi narat chi no nd’at in dogni logu
comente l’an a issu costoida
però po cogher totu in-d-una chida
est mezus chi las ponzas in su fogu.
Ca si faghimos comente a tie
si podet cogher tot’ in-d-una die.
57. SozuMi paret ora su tema ‘e finire
ma contr’a sa rejone non bi loto.
Da chi recuo a domo a sas oto
mi chelzo deo de pane nutrire
ma s’indùstria at fatu unu roboto
e tue sighis a ti diveltire
pistende in giru a manzanu e a sera
e isse ‘ogat calvone in miniera.
58. Piredda
La fino però tue ‘ene t’abbiza,
dae vicinu no ti ch’allontanes.
Prominti sas misérias chi sanes,
in s’amena campagna coloniza.
Cun chimbe pisches e cun chimbe panes
Cristos nd’at consoladu chimbemiza.
Mi’, fina a issu su pane piaghet
e po l’otenner mirà culos faghet.