Max Leopold Wagner, nàschidu in Mònacu de Baviera su 17 de cabudanni de su 1880, mortu in Washington su 9 de trìulas de su 1962, est istadu unu grandu linguista, chi at dedicadu parte manna de sa vida sua a s’istùdiu de sa limba sarda.

A pustis de sa làurea in Mònacu, cun una tesi subra de sa formatzione de sas paràulas in sardu, aiat leadu, in su 1907, unu dotoradu subra de sa fonètica de sos dialetos sardos meridionales. Fiat istadu professore in s’universidade de Coimbra dae su 1935 a su 1951 e fiat bènnidu a Sardigna in su 1905, in su 1912 e àteras bias galu, belle cada annu.

Wagner at tentu su mèritu mannu de àere afirmadu sa personalidade de su sardu comente limba, mescamente cun s’òpera “La lingua sarda" (1950) e cun su "Dizionario etimologico sardo" (1960-64), torrados a publicare, ambos, dae Ilisso editziones. «Su sardu cheret cunsideradu comente limba, pro su fatu matessi chi sa limba sarda non si podet cunfùndere cun peruna àtera limba, e gasi benit como cunsiderada dae totu sos linguìstas», naraiat Wagner cun craresa.

Est mescamente dae tando e dae custa idea de sa limba nostra chi totu una leva de giòvanos amus pessadu a su sardu comente limba de sa natzione sarda chi mereschiat de "torrare a su connotu" de s'ufitzialidade e otènnere su reconnoschimentu legale de s'istadu italianu in aplicatzione de s'artìculu 6 de sa costitutzione republicana.

E sas òperas de Wagner nos ant finas imparadu in manera prus crara chi su sardu no est unu dialetu chi "si cheret limba" ma una limba giai definida, fata, cumprida in cada particulare, chi pro unos cantos sèculos est istada limba ufitziale de istadu, ma chi est istada custrinta dae derrotas militares e polìticas a abbandonare s'ufitzialidade in profetu de su catalanu in antis e, pustis, de su castiglianu e de s'italianu.

Ideas totu noas e rivolutzionàrias in su mundu de sa cultura e de sa polìtica de Sardigna chi aiant giutu su Comitadu pro sa Limba Sarda,  su 13 de trìulas de su 1978, a regòllere e cunsinnare a sa Regione sarda prus de 15000 firmas pro sa prima proposta de lege de initziativa populare pro sa tutela de sa minoria linguìstica sarda. Nche sunt colados 35 annos dae tando e sa limba sarda at leadu su bolu in sa cussèntzia de su prus de sos sardos.

S'annu in pessu coladu ruiant sos 50 annos dae sa morte de Wagner. Ocannu resurtant 51, ma, a dolu mannu nostru e de sa limba sarda, nemos l'at ammentadu in sos mèdios de informatzione o in àtera manera, mancu sos istudiados mannos chi ant semper naradu de àere imparadu meda dae isse. E mancu iscolas, universidades o sa Regione.

Sinnale malu. Sinnale chi sos iscolanos ismèntigant tropu in presse sos maistros o sinnale chi, pustis de àere imparadu, negamus de àere tentu maistros? S'unu e s'àteru, forsis, mescamente pro chie pessat chi sa "chistione limba" siat un'elementu segundàriu de s'identidade natzionale o chi est naschende cun sos ùrtimos iscritores chi si sunt cunvertende a su sardu.

Pro nois chi cherimus e gherramus dae meda pro unu tempus venidore e pro s’ufitzialidade prena de sa limba sarda, Wagner est istadu —e est galu— maistru mannu, pro sas iscobertas e istùdios fatos chi ant ismanniadu sas connoschèntzias linguìsticas nostras, e finas pro sa visione sistemàtica chi isse teniat de sa limba sarda in relatzione cun sas àteras limbas, chi nos agiuat semper a definire e istabilire unu sistema normativu modernu e coerente.

Làstima chi finas a como non sìamus resessidos a li dedicare una die, unu monumentu o àteras maneras pro l'ammentare, o de faeddare de sos caminos abertos —gràtzias a sas ideas linguìsticas suas— pro sa normalizatzione de sa limba sarda in sa sotziedade e in su territòriu.

[LA NUOVA SARDEGNA, 12-9-2013]